Oddział Alergologii i Immunologii Klinicznej SUM zlokalizowany jest na I piętrze Szpitala przy ul. Medyków 14 w Katowicach Ligocie. Oddział dysponuje 18 łóżkami.

DZIAŁALNOŚĆ LECZNICZA ODDZIAŁU

Oddział prowadzi pełny zakres diagnostyki szpitalnej chorób alergicznych osób dorosłych.

Zajmuje się:

1.    leczeniem alergii i nadwrażliwości na leki;
2.    leczeniem alergii pokarmowych;
3.    leczeniem alergicznego nieżytu nosa;
4.    leczeniem anafilaksji;
5.    leczeniem alergii na jad owadów błonkoskrzydłych;
6.    leczeniem biologicznym;
7.    leczeniem pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego;
8.    leczeniem wyprysku.

Alergia i nadwrażliwość na leki

Niepożądane działania leków występują u około 10% populacji ogólnej i są przyczyną 6.5% hospitalizacji, a 15% pacjentów musi dłużej przebywać w szpitalu ze względu na wystąpienie powikłań farmakoterapii. Reakcje te stanowią też istotne zagrożenie dla życia chorych. Reakcje nadwrażliwości na leki, stanowią nie więcej niż 6-10% działań niepożądanych. Stanowią jednak jedną z najczęstszych przyczyn wstrząsu anafilaktycznego, odpowiadając za prawie 40% związanych z nim zgonów. Najczęściej reakcję nadwrażliwości wywołują niesteroidowe leki przeciwzapalne i antybiotyki. Reakcje nadwrażliwości występują tylko u osób podatnych, zwykle już po niewielkiej dawce leku, są z reguły nieprzewidywalne, bo niezależne od właściwości farmakologicznych. Ich obraz kliniczny przypomina reakcję alergiczną.

Zwiększone ryzyko pojawienia się reakcji nadwrażliwości na leki może mieć charakter ogólny (dotyczyć wszystkich lub większości leków) lub jest związane z konkretnym lekiem lub grupą leków (np. nadwrażliwość na NLPZ u chorych z astmą i polipami).

Wśród czynników ryzyka reakcji nadwrażliwości na leki możemy wyróżnić
1) czynniki zależne od leku, np. sposób podania, schemat terapii;
2) czynniki osobnicze, np. choroby współistniejące i czynniki genetyczne.

Nadwrażliwość na leki ze względu na mechanizm można podzielić na dwie grupy:

- alergiczną (alergia na lek) – gdy podejrzewa się lub można potwierdzić reakcję immunologiczną (zależną od IgE lub niezależną od IgE, w której biorą udział np. limfocyty T);

- niealergiczną - gdy nie można udokumentować mechanizmu immunologicznego lub gdy stwierdza się inny mechanizm reakcji (dawniej nazywana rzekomo alergiczną, anafilaktoidalną, reakcją idiosynkrazji lub nietolerancją leku).

Ogólne zasady rozpoznawania reakcji niepożądanych na leki

Rozpoznanie reakcji niepożądanej wymaga wykazania zależności przyczynowo-skutkowej z uwzględnieniem takich aspektów jak czas, między ekspozycją na lek i zdarzeniem, współistnienie innych chorób, ustępowanie objawów po odstawieniu leku i wystąpienie objawów po każdorazowej ekspozycji na lek. Identyfikacja leku wywołującego reakcję nadwrażliwości nie zawsze jest możliwa. Zdarza się to zazwyczaj wtedy, kiedy groźne objawy pierwszego zdarzenia zbiegają się w czasie ze stosowaniem wielu leków.

W diagnostyce nadwrażliwości na leki wykorzystuje się:
1.    wywiad;
2.    testy punktowe i śródskórne;
3.    prowokacje lekowe;
4.    badania laboratoryjne (bardzo rzadko).

Diagnostykę rozpoczyna się od szczegółowo zebranego wywiadu, uwzględniającego przede wszystkim informacje o obrazie klinicznym, czasie od zażycia leku do wystąpienia reakcji uczuleniowej, dynamice zmian oraz odpowiedzi na leczenie. Dalsze procedury obejmują odpowiednio dobrane testy skórne z alergenami lub haptenami, badania laboratoryjne i ewentualnie próby prowokacyjne. Wyboru metod diagnostycznych dokonuje się w zależności od typu reakcji: natychmiastowej lub nienatychmiastowej oraz nasilenia zmian miejscowych, narządowych lub systemowych wywołanych przez lek. W przypadkach wystąpienia reakcji zagrażających życiu należy ocenić stosunek korzyści do ryzyka związanego z diagnostyką leku "winowajcy" i podjąć próbę wytypowania bezpiecznego leku alternatywnego.

Próby prowokacyjne stanowią złoty standard diagnostyki nadwrażliwości na leki. Wykonuje się je jednak jedynie wtedy, gdy korzyści z nich wynikające przewyższają ryzyko związane z ich przeprowadzeniem. Próby prowokacyjne wykonywane są zarówno w przypadku diagnostyki nadwrażliwości  na przypuszczalny lek "winowajcę", wykluczenia nadwrażliwości na leki przypuszczalnie reagujące krzyżowo, jak i w celu wytypowania bezpiecznego leku alternatywnego. Próby prowokacyjne są ostatnim etapem w procesie diagnostycznym nadwrażliwości alergicznej, po badaniu podmiotowym, odpowiednich testach skórnych i ewentualnych badaniach laboratoryjnych. Próby te wykonuje się, jeżeli na podstawie wcześniejszych etapów diagnostyki niemożliwe było postawienie jednoznacznych wniosków. W przypadku nadwrażliwości niealergicznej, jak np. w nadwrażliwości na niesteroidowe leki przeciwzapalne, próby te stanowią praktycznie jedyną, oprócz wywiadu, metodę diagnostyczną. Próby prowokacyjne wykonuje się w sposób progresywny, począwszy od bardzo małej dawki. Zarówno dawka początkowa, jak i maksymalna ustalana jest indywidualnie zależnie od rodzaju badanego leku i wskazań do przeprowadzenia diagnostyki. Zwykle powinna zostać podana łącznie przynajmniej pojedyncza dawka. Próby prowokacyjne najczęściej przeprowadza się drogą doustną, uznawaną za najbezpieczniejszą ze względu na wolniejsze wchłanianie leku z przewodu pokarmowego. Wykorzystywane są również inne drogi podania, jak metoda śródskórna w przypadku badania nadwrażliwości na leki znieczulenia miejscowego, dożylna - przy środkach kontrastowych lub donosowa i dooskrzelowa przy lekach z grupy NLPZ. W przypadkach  niektórych leków prowokacja jest niemożliwa do wykonania, np. przy lekach zwiotczających stosowanych w znieczuleniu ogólnym. Przeprowadzanie prób prowokacji lekami związane jest z ryzykiem wystąpienia reakcji nadwrażliwości, czasami o groźnym przebiegu, dlatego konieczne jest szczegółowe ustalenie wskazań do ich wykonania, oceny stosunku korzyści do ryzyka oraz odpowiednie przeszkolenie personelu medycznego i właściwe zabezpieczenie miejsca, w którym badanie to jest przeprowadzane. Chory powinien wyrazić świadomą zgodę na wykonanie tej procedury medycznej. Należy uwzględnić przeciwwskazania do wykonania próby prowokacyjnych, takie jak ciąża, ciężkie choroby współistniejące lub ciężki, zagrażający życiu przebieg reakcji nadwrażliwości oraz ocenić stosowane równocześnie leki. Przeprowadzenie próby prowokacyjnej istotnie zwiększa wartość całego postępowania diagnostycznego w nadwrażliwości na leki.

Alergia pokarmowa

Szacuje się, że objawy alergii pokarmowej ma ok 0,5-2% dorosłych i 4-6% dzieci. Najpoważniejsze z nich, o przebiegu zagrażającym życiu, pod postacią reakcji anafilaktycznej spowodowane są zwykle jednym konkretnym pokarmem / alergenem pokarmowym, którego eliminacja z diety jest kluczowym elementem zapobiegania wystąpieniu takich reakcji w przyszłości. W niektórych przypadkach identyfikacja czynnika sprawczego jest łatwa na podstawie dokładnie zebranego wywiadu, ale częściej zdarza się, że chory w krótkim czasie spożył wiele różnych pokarmów, spożył posiłek poza domem i nie potrafi dokładnie podać jego składu lub nie pamięta, co spożywał. Okolicznościami utrudniającymi wnioskowanie z samego wywiadu jest działanie czynników dodatkowych, które mają wpływ na wystąpienie reakcji anafilaktycznej lub/i jej przebieg. Tymi kofaktorami mogą być: zażycie niektórych leków, spożycie alkoholu lub wysiłek fizyczny podjęty w krótkim czasie od spożycia określonego pokarmu. Niemniej jednak nawet pozornie oczywiste dane z wywiadu wymagają potwierdzenia metodami obiektywnymi przyczyny wystąpienia reakcji anafilaktycznej.

Diagnostyka alergii pokarmowej opiera się na określonych krokach diagnostycznych, które dostosowane są indywidualnie do każdego przypadku w zależności od rodzaju podejrzewanego alergenu, przebiegu reakcji, danych z wywiadu, a także chorób współistniejących. „Złotym standardem” w diagnostyce alergii pokarmowej pozostają nadal próby prowokacyjne, których przeprowadzenie jednak nie zawsze jest niezbędne, a zwykle również nie jest bezpieczne. Z tego powodu diagnostyka alergii pokarmowej powinna być przeprowadzana w ośrodkach specjalistycznych i przez osoby mające doświadczenie w tym zakresie.

Innymi metodami diagnostycznymi wykorzystywanymi w diagnostyce alergii pokarmowej są punktowe testy skórne z alergenami pokarmowymi pod postacią gotowych roztworów lub podejrzewanych pokarmów w postaci naturalnej. Testy te stanowią w pewnych sytuacjach wartościową metodę, ale są znacznie niej czułe i swoiste, aniżeli testy z alergenami wziewnymi, więc i właściwa interpretacja tak wykonanych testów stwarza większe trudności i wymaga szczególnego doświadczenia. Istnieje również możliwość oznaczania w surowicy stężenia przeciwciał skierowanych przeciwko wybranym alergenom pokarmowym. Niestety również w tym przypadku bardzo istotna jest właściwa interpretacja wyniku, zawsze w połączeniu z wynikami innych badań, a przede wszystkim z wywiadem. Zalecenia dietetyczne formułowane wyłącznie w oparciu o wyniki tych testów mogą prowadzić do poważnych, negatywnych konsekwencji zdrowotnych.

Powszechnie stosowane dodatki spożywcze (barwniki, konserwanty, dodatki smakowe, zgęszczacze) mogą również powodować szeroki wachlarz dolegliwości: zmiany skórne, pokrzywkę, obrzęk naczynioruchowy, natomiast możliwość wywołania reakcji anafilaktycznej jest kazuistyczna. Nasza Klinika dysponuje możliwościami diagnostycznymi w zakresie diagnostyki alergii pokarmowej, interpretacji wyników badań diagnostycznych i określania zaleceń dietetycznych na przyszłość.

Alergiczny nieżyt nosa  

Alergiczny nieżyt nosa  to jedno z najczęstszych schorzeń układu oddechowego. Obecnie dotyczy około 500 mln osób na całym świecie. Objawy tej choroby u osób predysponowanych genetycznie mogą wystąpić w każdym wieku. Nieleczony alergiczny nieżyt nosa znacząco obniża jakość życia oraz może prowadzić do rozwoju przewlekłego zapalenia zatok przynosowych i astmy oskrzelowej.

Do alergenów wyzwalających objawy alergicznego nieżytu nosa u osób predysponowanych należą:
•    pyłki roślin (czyli traw, zbóż, chwastów, drzew),
•    alergeny roztoczy kurzu domowego,
•    zarodniki grzybów pleśniowych,
•    alergeny zwierząt.

Rodzaje alergicznego nieżytu nosa:
•    okresowy alergiczny nieżyt nosa (trwający poniżej 4 dni w tygodniu lub poniżej 4 tygodni),
•    przewlekły alergiczny nieżyt nosa (występujący przez ponad 4 dni w tygodniu i powyżej 4 tygodni).

Alergiczny nieżyt nosa z uwagi na nasilenie objawów może być również klasyfikowany jako łagodny, umiarkowany lub ciężki (powodujący zaburzenia snu, gorsze wyniki w nauce czy pracy lub trudności z wykonywaniem czynności dnia codziennego i aktywności sportowych).
 

Objawy alergicznego nieżytu nosa:
•    wyciek wodnistej wydzieliny z nosa (częściej w sezonowym alergicznym nieżycie nosa),
•    kichanie seriami, często napadowe,
•    zaburzenia drożności nosa,
•    spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła,
•    świąd nosa, często także spojówek, uszu, podniebienia lub gardła,
•    niekiedy upośledzenie lub utrata węchu,
•    rzadko objawy ogólnoustrojowe –  zwiększenie temperatury ciała, bóle głowy i mięśni, światłowstręt, zaburzenia snu i  koncentracji , obniżenie nastroju.

Przewaga wycieku wodnistej wydzieliny z nosa i kichania sugeruje sezonowy okresowy nieżyt nosa, natomiast zaburzenia drożności nosa – przewlekły nieżyt nosa. U 70% chorych uczulonych na  alergeny roztoczy objawy nasilają się w nocy i wczesnych godzinach porannych.

Badania potwierdzające rozpoznanie alergicznego nieżytu nosa:
•    dodatnie wyniki punktowych testów skórnych z alergenami wziewnymi – najczulsze i najszybsze badanie umożliwiające rozpoznanie alergicznego nieżytu nosa; ujemny wynik testów nie wyklucza rozpoznania choroby;
•    oznaczenie  stężenia IgE swoistych przeciwko ekstraktom alergenów w surowicy krwi;
•    dodatni wynik donosowej próby prowokacyjnej;

Leczenie:
•    unikanie ekspozycji na alergeny;
•    płukanie jam nosa solą fizjologiczną -wypłukiwanie alergenów oczyszcza nos i łagodzi objawy kliniczne;
•    wspomaganie leczenia przez samokontrolę  choroby- wykorzystanie  aplikacji udostępniających kalendarze pylenia  i kwestionariusze oceny nasilenia objawów;
•    farmakoterapia- leki łagodzące objawy;
•    swoista immunoterapia alergenowa (odczulanie). Najskuteczniejsza i jedyna przyczynowa metoda leczenia alergicznego nieżytu nosa spowodowanego uczuleniem na roztocze kurzu domowego lub pyłki roślin i alergeny zwierząt. Stosowanie swoistej immunoterapii alergenowej (podjęzykowej lub podskórnej) zmniejsza lub eliminuje objawy alergicznego nieżytu nosa, redukuje zapotrzebowanie na leki oraz zmniejsza ryzyko rozwoju astmy i alergii na kolejne alergeny wziewne.

Anafilaksja

Pomimo ogromnego postępu, jaki dokonał się w dziedzinie immunologii i poznaniu wielu aspektów reakcji alergicznych, mechanizmy anafilaksji pozostają w znacznym stopniu niejasne. Reakcja anafilaksji alergicznej powstaje na skutek mechanizmu immunologicznego, w którym komórki zawierające substancje biologicznie czynne – mediatory chemiczne posiadające na swej powierzchni przeciwciała IgE – reagują ze swoistym alergenem. Połączenie alergenu z opłaszczonymi na komórkach przeciwciałami powoduje uwolnienie z nich licznej grupy mediatorów oraz czynników chemotaktycznych, które odpowiadają za wszystkie rozwijające się objawy. Głównymi komórkami zaangażowanymi w rozwój reakcji anafilaktycznej są komórki tuczne i bazofile .Rzadziej obserwujemy występowanie reakcji anafilaktyczej wywołanej mechanizmem immunologicznym IgE – niezależnym (np.dextran) lub  spowodowanej mechanizmami nieimmunologicznymi (np.wysiłek).   W przebiegu tej anafilaksji j, określanej dotychczas reakcją pseudoanafilaktyczną, objawy są wyzwalane w mechanizmie niezwiązanym z IgE, ale powodującym uwolnienie tych samych substancji przekaźnikowych. Wśród najczęstszych patomechanizmów należy wymienić: aktywację układu dopełniacza, zaburzenia metabolizmu kwasu arachidonowego oraz nieimmunologiczną degranulację komórek efektorowych (np. wysiłek, zimno, promienie słoneczne czy roztwory hipertoniczne).

Objawy reakcji anafilaktycznej

Reakcja anafilaktyczna jest zawsze reakcją zagrażającą życiu, a kiedy występuje po raz pierwszy, jest trudna do przewidzenia. Nawet łagodne początkowe objawy mogą z łatwością rozwinąć się szybko w ciężką reakcję uogólnioną. Każda zwłoka w rozpoznaniu wczesnych objawów anafilaksji może prowadzić do tragicznych konsekwencji. Do klasycznych objawów reakcji anafilaktycznej należą: niepokój, świąd skóry, ból głowy, nudności i wymioty, kichanie, kaszel, duszność, świszczący oddech, kurczowe bóle brzucha, wymioty, biegunka, pokrzywka o różnym nasileniu, obrzęk skóry i błon śluzowych krtani (co jest przyczyną świstu krtaniowego i  dysartrii)  lub/i gardła (z dysfagią), tachykardia, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, utrata przytomności oraz dreszcze. Może wystąpić „dziwny” metaliczny smak w ustach, łzawienie, świąd spojówek i obrzęk powiek. Dodatkowo może pojawić się swędzenie ust i podrażnienie gardła, wodnisty katar lub uczucie zatkania nosa, ból i ucisk w klatce piersiowej, uczucie gorąca, zaczerwienienie skóry czy uczucie parcia na mocz i stolec. Wystąpienie pełnego zespołu objawów jest często poprzedzone lękiem. U chorego mogą wystąpić pojedyncze lub wszystkie wymienione objawy. Zmiany skórne pod postacią pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego należą do najczęstszych objawów reakcji anafilaktycznej. Reakcja anafilaktyczna może zakłócać funkcjonowanie różnych narządów i układów: skóry, górnego i dolnego odcinka dróg oddechowych, układu sercowo-naczyniowego, przewodu pokarmowego, a także układu nerwowego.

Wstrząs anafilaktyczny prowadzi do zatrzymania krążenia i oddychania. Spowodowane jest to m.in. bezpośrednim działaniem obficie wydzielanej histaminy i zwiększoną w związku z tym przepuszczalnością ścian naczyń krwionośnych w całym organizmie oraz obkurczeniem dróg oddechowych. Wstrząs anafilaktyczny ma charakter hipowolemiczny. Jeżeli alergen zostanie przyjęty drogą doustną lub poprzez iniekcję, w ciągu sekund lub minut może dojść do wystąpienia zagrażającej życiu reakcji ogólnoustrojowej. Nagle występujący skurcz i obrzęk oskrzeli oraz upośledzenie czynności innych narządów ważnych dla życia może spowodować nawet śmierć. Im szybciej dojdzie do rozwoju pierwszych objawów, tym bardziej niebezpieczny będzie przebieg reakcji anafilaktycznej. Starszy wiek oraz dodatkowe obciążenie innymi schorzeniami, takimi jak niewydolność krążenia, choroba wieńcowa, miażdżyca, POChP, są czynnikami pogarszającymi rokowanie.

Czynniki wywołujące anafilaksję

Lista czynników mogących wywołać reakcję anafilaktyczną coraz bardziej się wydłuża i można stwierdzić, że jest nieskończona. Do rozwoju anafilaksji alergicznej prowadzą najczęściej pokarmy, użądlenia przez owady, lekarstwa, środki konserwujące surowice, immunoterapia alergenowa. Wśród pokarmów należy wymienić: orzechy, warzywa strączkowe, seler, ryby, jajka, produkty zbożowe, mleko, owoce morza, konserwanty – aspartam, glutaminian sodowy, sulfity. Wśród leków, ze względu na ich częste stosowanie, reakcję anafilaktyczną najczęściej wywołują antybiotyki: penicyliny i cefalosporyny, które w 30% przypadków prezentują reakcje krzyżowe.

Reakcje anafilaktyczne po antybiotykach są rzadsze i łagodniejsze po doustnym stosowaniu. Inne leki, po których stosowaniu dochodzi do rozwoju anafilaksji alergicznej to insulina, leki do znieczulania miejscowego i ogólnego (tiopental) oraz hormony. Do leków wywołujących niealergiczną anafilaksję zaliczamy: opiaty, środki zwiotczające, antybiotyki, Dextran, niesterydowe leki przeciwzapalne, inhibitory enzymu konwertującego i cytostatyki.

Obserwowano również wstrząs anafilaktyczny wywołany: tlenkiem etylenu, środkiem stosowanym do sterylizacji sprzętu dializacyjnego, a także kontaktem z lateksem.

Anafilaksja spowodowana wysiłkiem jest szczególną i stosunkowo rzadką postacią występującą głównie u osób z astmą, u osób uczulonych na niesterydowe leki przeciwzapalne. W 50% przypadków ta postać anafilaksji wiąże się z poprzedzającym spożyciem posiłku (pieczywo, makaron, owoce morza).

W Klinice wykonujemy  pełna diagnostykę pozwalająca określić przyczyny przebytej reakcji anafilaktycznej, edukacje chorego w radzeniu  sobie/ postępowaniu  w przypadku niespodziewanego wystąpienia anafilaksji. Przeprowadzamy badania immunologiczne, wszystkie typy testów skórnych, a w razie potrzeby próby prowokacyjne.

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych

Klinika zajmuje się diagnostyka i leczeniem chorych po przebytej  zagrażającej życiu reakcji anafilaktycznej, wstrząsie wywołanym użądleniem owada błonkoskrzydłego (osy, szerszenia, pszczoły, trzmiela). Problem uczulenie na jad owadów był jeszcze niedawno niedoceniany przez wielu, ograniczony do gabinetów specjalistów zajmujących się tym schorzeniem. O uczuleniu na jad owadów stało się głośno dzięki mediom szeroko opisującym gwałtowne i tragiczne konsekwencje użądlenia przez pszczołę bądź osę osoby nadwrażliwej na jad. Często spotykamy się ostatnio z chorymi, którzy przebyli przed kilku laty wstrząs anafilaktyczny po użądleniu przez owada, lecz dopiero teraz dowiedzieli się o zagrożeniu i możliwości leczenia.

Alergia na jad owadów należy do chorób alergicznych, których wystąpienie stanowi zagrożenie dla życia chorego. Wraz z alergią wziewną na pyłki roślin stanowić może model przebiegającej z udziałem immunoglobuliny E reakcji alergicznej typu I wg Gella i Coombsa. Warunki klimatyczne w naszym kraju sprawiają, że z problemem tym spotykamy się głównie w miesiącach wiosenno-letnich oraz wczesną jesienią. Konsekwencją użądlenia przez owada może być nie tylko odczyn toksyczny na podane w jadzie substancje, ale także reakcja alergiczna. Najczęstszą zmianą alergiczną wywołaną użądleniem jest reakcja miejscowa polegająca na obrzęku w okolicy użądlenia, najbardziej dramatyczną jest pełnoobjawowy wstrząs anafilaktyczny z utratą przytomności.

Diagnostyka
W przypadku wystąpienia reakcji alergicznej po użądleniu przez owada, bardzo istotnym jest dokładne zebranie wywiadu dotyczącego choroby, próba ustalenia gatunku owada, który użądlił. Z tym ostatnim, pozornie łatwym zadaniem, większość pacjentów (a także personelu medycznego) ma wielkie kłopoty, nie  mogą  opisać żądlącego  owada. 

Dla ułatwienia: pszczoły pozostawiają najczęściej żądło, pojawiają się najczęściej wczesnym latem, osy zaś są powszechne późnym latem i jesienią, ich odwłok jest koloru żółtego w czarne paski, pszczoły są koloru brunatnego..Bardzo istotnym jest pytanie o okoliczności w jakich doszło do użądlenia np. zbieranie kwiatów, chodzenie boso po trawie. Niezbędne jest wykazanie związku przyczynowego między obserwowanymi objawami, a użądleniem przez owada. W różnicowaniu zgłaszanych przez chorego dolegliwości powinniśmy brać pod uwagę omdlenie vasowagalne i  reakcję toksyczną. W celu prawidłowej diagnostyki u wszystkich chorych wykonujemy testy punktowe i śródskórne z alergenami jadu pszczoły, osy lub szerszenia. W krwi osób uczulonych należy wykonać oznaczenie swoistych przeciwciał klasy IgE. Oznaczenie tych przeciwciał pozwoli na potwierdzenie rozpoznania  u chorych uczulenia na jad pszczoły i osy.

Jedyną skuteczną przyczynową metodą leczenia, chroniącą 95% uczulonych przed skutkami kolejnego użądlenia jest odczulanie swoiste (VIT). Pierwsze próby odczulania przy użyciu wyciągów alergenowych z ciał całego owada przeprowadzono pod koniec lat 1920-tych, jednak były one obciążone licznymi powikłaniami. O podjęciu immunoterapii alergenowej decyduje specjalista alergolog po analizie: nasilenia przebytej reakcji alergicznej, stwierdzanego poziomu sIgE, ryzyku ponownego użądlenia, z uwzględnieniem czynników indywidualnych. Na oddziale rozpoczynamy odczulanie odpowiednią szczepionką alergenowi chorych po przebytym wstrząsie. Z uwagi na występujące zagrożenie odbywa się to wszystko pod pełnym nadzorem medycznym.

Programy leczenia biologicznego chorób alergicznych

W Oddziale Alergologii i Immunologii Klinicznej pacjenci z rozpoznaną astmą oskrzelową ciężką, niekontrolowaną oraz pokrzywką przewlekłą spontaniczną mogą być leczeni w programie leczenia biologicznego ciężkiej astmy alergicznej IgE zależnej i ciężkiej astmy eozynofilowej oraz przewlekłej pokrzywki spontanicznej. Leczeniem biologicznym mogą być objęci pacjenci z wyżej wymienionymi chorobami, u których pomimo zastosowania odpowiednio zintensyfikowanego leczenia farmakologicznego nie uzyskano zadowalającej poprawy stanu zdrowia

Pacjenci kwalifikowani są do leczenia biologicznego w programach lekowych:

Program leczenia ciężkiej alergicznej astmy IgE zależnej (ICD-10  J45.0)
Lekiem wykorzystywanym do leczenia ciężkiej, alergicznej astmy IgE-zależnej jest przeciwciało monoklonalne anty-IgE – omalizumab (Xolair). Lek ten przeznaczony jest dla pacjentów powyżej 6rż z rozpoznaną nadwrażliwością na alergeny inhalacyjne całoroczne potwierdzoną punktowymi testami skórnymi lub podwyższonym stężeniem sIgE przeciwko tym alergenom. Kluczowe jest również spełnienie kryterium stężenia całkowitego IgE, które powinno mieścić się w przedziale 30-1500 IU/ml oraz masy ciała, która powinna mieścić się w przedziale 20-150kg. Na podstawie stężenie całkowitego IgE i masy ciała ustalana jest dawka leku oraz częstotliwość jego podawania. Lek podaje się co dwa tygodnie lub co cztery tygodnie przez okres 24 miesięcy, następnie leczenie jest zawieszane.

Programy leczenia ciężkiej astmy eozynofilowej (ICD-10  J82)
Do leczenia ciężkiej astmy eozynofilowej wykorzystywane są: przeciwciało monoklonalne anty-IL5R benralizumab (Fasenra) i przeciwciało monoklonalne anty-IL5 mepolizumab (Nucala). Lekami tymi mogą być leczeni pacjenci, którzy ukończyli 18rż, mają rozpoznaną astmę ciężką, niekontrolowaną, eozynofilową . Niezbędnym kryterium kwalifikacyjnym jest stwierdzenie w morfologii krwi liczby eozynofili powyżej 350 komórek/ul  w badaniu z ostatnich 12 miesięcy  poprzedzających włączenie chorego do programu lekowego.

Leczenie trwa przez 24 miesiące i polega na podskórnym podawaniu leku:
-mepolizumab podawany jest co 4 tygodnie
-benralizumab podawany jest co 4 tygodnie trzy pierwsze dawki a następnie co 8 tygodni

BEZWZGLĘDNYM PRZECIWWSKAZANIEM DO LECZENIA BIOLOGICZNEGO CIĘŻKIEJ ASTMY OSKRZELOWEJ JEST PALENIE PAPIEROSÓW.

Program leczenia przewlekłej pokrzywki spontanicznej (ICD-10 :L50.1)
W leczeniu pokrzywki przewlekłej spontanicznej wykorzystuje się przeciwciało monoklonalne anty-IgE –omalizumab (Xolair). W tym programie leczeni mogą być pacjenci powyżej 12 rż, z udokumentowaną co najmniej 6 miesięczną historią przewlekłej pokrzywki spontanicznej oraz co najmniej 4 tygodniową, nieskuteczną terapią lekami przeciwistaminowymi H1 drugiej generacji przyjmowanych w dawce 4-krotnie przekraczającej dawkę standardową. Lek podaje się podskórnie co 4 tygodnie przez okres 6 miesięcy, a następnie leczenie jest zawieszane.

Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy

Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy to schorzenia występujące łącznie lub pojedynczo. Ich patomechanizm i skuteczne leczenie są zróżnicowane.

Pokrzywka jest chorobą, której bezpośrednią przyczynę stanowi degranulacja komórek tucznych. Wykwitem pierwotnym jest bąbel pokrzywkowy, który pojawia się szybko (minuty – godziny), a także szybko ustępuje (do 24 godzin). Wyróżniamy wiele odmian pokrzywek o różnej etiopatogenezie i odmiennym przebiegu klinicznym. Dzielimy ją na ostrą i przewlekłą (spontaniczną: o znanej przyczynie oraz o nieznanej przyczynie i wywołaną: dermografizm objawowy, pokrzywka z zimna, opóźniona z ucisku, słoneczna, cieplna, wibracyjna oraz cholinergiczna, wodna, kontaktowa).

Obrzęk naczynioruchowy bez pokrzywki w patomechanizmie różni się od pokrzywki i pojawia się jako obrzęk wrodzony, nabyty oraz polekowy. Rozpoznanie pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego ustalamy na podstawie charakterystycznego wyglądu zmian skórnych, a jej przyczyny na podstawie danych z wywiadu i badań pomocniczych.

W Klinice zajmujemy się diagnozowaniem i leczeniem pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego.

Wykonujemy następujące procedury diagnostyczne:
-badania laboratoryjne: morfologia krwi z rozmazem, OB, CRP, podstawowe badania biochemiczne – alergologiczne i immunologiczne, oznaczanie p/ciał anty-TPO i anty-Tg, przeciwciał przeciwjądrowych, wykrywanie krioglobulin i oznaczanie stężenia składowych układu dopełniacza, oznaczanie bezwzględnej liczby eozynofilów we krwi obwodowej, oznaczanie stężenia immunoglobulin, C1 inhibitor – aktywność i stężenie, elektroforeza białek surowicy,
- testy skórne punktowe z alergenami wziewnymi i pokarmowymi, oznaczanie swoistych IgE,
- test skórny z surowicą autologiczną,
- testy płatkowe,
- próby prowokacyjne z pokarmami lub lekami,
- biopsję skóry – w przypadku pokrzywkowego zapalenia naczyń, mastocytozy, opornej na leczenie pokrzywki przewlekłej spontanicznej,
- testy fizykalne: Temp-Test oraz dermatograf,
- prowokację wysiłkiem i gorącą kąpielą.

Przeprowadzamy diagnostykę różnicową pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego. W ramach poradni alergologicznej zajmujemy się leczeniem biologicznym przewlekłej pokrzywki spontanicznej w programie lekowym.

Wyprysk kontaktowy

Wyprysk kontaktowy stanowi stosunkowo częsty problem zarówno wśród dorosłych, jak i wśród dzieci. Przyczynia się do tego nieograniczona ekspozycja na związki chemiczne zawarte w kosmetykach, detergentach, przedmiotach codziennego użytku, pokarmach, a także odzieży. Często czynniki chemiczne znajdujące się w miejscu pracy stanowią niemniej istotny czynnik narażenia. Niektóre okoliczności takie jak wysoka temperatura otoczenia, pot na skórze, współistniejące choroby skóry ułatwiają penetrację aktywnych biologicznie haptenów, które po związaniu się z odpowiednimi białkami inicjują reakcję immunologiczną widoczną na skórze pod postacią zmian wypryskowych. Oprócz defektu kosmetycznego zmiany te powodują nasilone dolegliwości o charakterze pieczenia, świądu, bólu, złuszczania i pękania skóry, co z czasem utrudnia codzienną aktywność domową i zawodową.

Szczególną postać wyprysku stanowi wyprysk z podrażnienia, który powstaje w wyniku długiego lub/i częstego narażenia skóry na kontakt z substancjami niszczącymi bezpośrednio naskórek. Brak swoistości tych reakcji sprawia, że u każdej narażonej osoby może dojść do uszkodzenia skóry pod wpływem tych czynników. Rzadszą postacią wyprysku jest proteinowy wyprysk kontaktowy spowodowany ekspozycją na alergeny pochodzenia zwierzęce lub roślinnego. Poszukiwanie czynnika sprawczego opiera się na szczegółowym wywiadzie ukierunkowanym przede wszystkim na analizę ekspozycji zawodowej, opis środowiska domowego, hobby, co często jednak nie jest wystarczające i wymaga przeprowadzenia naskórkowych testów płatkowych. Polegają one na nałożeniu na skórę pleców substancji testowanych umieszczonych w specjalnych komorach, a następnie ocenie reakcji skórnej po 48 i 72 godz. Identyfikacja czynnika sprawczego umożliwia ograniczenie ekspozycji lub nawet jej uniknięcie i w efekcie poprawę stanu skóry.

W określonych przypadkach uzasadnione jest wykonanie naskórkowych testów płatkowych przed planowanym zabiegiem operacyjnym z planową implantacją elementów metalowych lub z określonych tworzyw. Może to zapobiec wystąpieniu powikłań w okresie pooperacyjnym i efekcie konieczności reoperacji. Nasz Ośrodek dysponuje możliwościami diagnostycznymi w tym zakresie.

DOROBEK NAUKOWY I DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA ODDZIAŁU

Dorobek naukowy od roku 1990 do 2021 obejmuje łącznie 871 prace (IF-547,340; MEiN- 8678.00) o tematyce z zakresu chorób wewnętrznych, alergologii i immunologii klinicznej (Bibliografia Publikacji Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach)

Klinika Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej jest organizatorem cyklicznych Sympozjów dotyczących Immunoterapii Alergenowej oraz Śląskich Warsztatów Alergologicznych. Na Oddziale Alergologii i Immunologii Klinicznej prowadzone jest szkolenie specjalizacyjne w ramach specjalizacji z alergologii i immunologii Klinicznej. Organizowane są również kursy w ramach CMKP. W ramach Katedry i  Kliniki Chorób Wewnętrznych, Alergologii i Immunologii Klinicznej prowadzone są zajęcia dydaktyczne dla  III, IV i VI roku kierunku lekarskiego  Wydziału Nauk Medycznych w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i III roku kierunku ratownictwa medycznego, odbywają się również zajęcia dla studentów z różnych krajów europejskich w ramach programu Erasmus oraz zajęcia w ramach Szkoły Doktorskiej SUM.

W ramach działalności w Polskim Towarzystwie Alergologicznym (PTA) pracownicy Oddziału organizują regularne spotkania Oddziału Śląskiego PTA o charakterze szkoleniowym i organizacyjnym. Członkowie zespołu przynależą do polskich i europejskich Towarzystw Naukowych: Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI), Towarzystwo Internistów Polskich (TIP), Polskie Towarzystwo Alergologiczne (PTA), a także do sekcji problemowych PTA: sekcja alergii na leki, sekcja alergii pokarmowej, sekcja immunoterapii. Ambicją zespołu lekarskiego jest systematyczne podnoszenie kwalifikacji i zdobywanie aktualnej wiedzy w ramach posiedzeń towarzystw lekarskich, konferencji, sympozjów, warsztatów i kursów, w których członkowie zespołu biorą udział zarówno jako uczestnicy jak i jako wykładowcy.